Eπιμέλεια: Άρης Πολλάτος.
Το αμερικανικό περιοδικό, politico magazine, και η δημοσιογράφος Susan Glasser, δημοσίευσε 22 συναρπαστικές αναφορές σχετικά με την προσωπικότητα του Προέδρου της Ρωσίας Βλάντιμιρ Πούτιν, σε μια προσπάθεια να ξεκλειδώσουν την αινιγματική προσωπικότητα του ρώσου ηγέτη. Η badieraπαρουσιάζει το πρώτο μέρος αυτών των τόσο ιδιαίτερων και σημαντικών αναφορών.
Ο Πούτιν στο Ντιβάνι
Η Ουάσιγκτον είναι εξοργισμένη και σαστισμένη, γι’ αυτό ζητήσαμε τη γνώμη διακεκριμένων Αμερικανών Πουτινολόγων να «μπουν» στον κεφάλι του ισχυρού άνδρα του Κρεμλίνου.
Είναι τρελός, υπολογιστής και κάπως ιδιότροπος και όλα αυτά μαζί την ίδια στιγμή. Ένας νταής της παιδικής χαράς που θα ξεθώριαζε με το πρώτο σημάδι αντίστασης. Ή ίσως απλά θέλει να νομίζει ότι είναι και είναι πραγματικά, ένας άρχοντας της στρατηγικής, ένας μετά-Μέτερνιχ που κινεί χώρες και στρατούς σε όλη τη σκακιέρα της Ανατολικής Ευρώπης με σιδερένια γροθιά και την ατσάλινη αποφασιστικότητα ενός αυτοκράτορα.
Γιατί είμαστε εντελώς σαστισμένοι από τον Βλαντιμίρ Πούτιν;
Από τη στιγμή που έγινε πρόεδρος της Ρωσίας, προτεινόμενος με έκπληξη από τον Μπόρις Γέλτσιν, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς στο γύρισμα της νέας χιλιετίας, ο Πούτιν έχει εκ περιτροπής συγχύσει, εξαγριώσει, ξεγελάσει και απλά σαστίσει τη Δύση. Και ποτέ περισσότερο από ό, τι τις τελευταίες ημέρες, καθώς η Ρωσία έχει εισβάλει στη γειτονική Ουκρανία και καταλάβει τη χερσόνησο της Κριμαίας στο προοίμιο γι’ αυτό που θα μπορούσε να είναι μια πλήρους κλίμακας προσάρτηση των εδαφών της Μαύρης Θάλασσας, η πρώτη φορά που μια τέτοια κίνηση έχει παιχτεί στην Ευρώπη από το αιματοβαμμένο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αμέσως , όμως, ένα είναι σαφές: Ο Πούτιν είχε σοκάρει τους πάντες με την αστραπιαία αρπαγή, καθώς και με τον μικρό εσωτερικό του αυλόγυρο, την τάση ενός αξιωματικού της KGB για μυστικότητα και πλήρη δύναμη. Διαχειριζόμενοι την κρίση θα πέσουμε πάνω στον εριστικό πρόεδρο της Ρωσίας. Αυτός είναι ο λόγος που η γεωπολιτική δένεται με την ψυχανάλυση: Αυτή είναι μια κρίση που η ανάλυσή και η διέξοδός της εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό απ’ έναν άνδρα.
Και, πρέπει να πούμε ότι η Ουάσιγκτον έχει κάνει πολλά σφάλματα στην κατανόηση του Βλαντιμίρ Πούτιν, για περισσότερο από μια δεκαετία.
***
Δεν πάει πολύς καιρός μετά την άφιξή μου στη Μόσχα στις αρχές του 2001, ως ανταποκριτής για την εφημερίδα Washington Post, που παρακολούθησα την πρώτη προεδρική συνέντευξη του Πούτιν που έδωσε στον αμερικανικό Τύπο, μια μικρή στρογγυλή τράπεζα στο Κρεμλίνο μετά την πρώτη σύνοδο κορυφής με τον Πρόεδρο Τζόρτζ W. Μπους (στη μία όπου ο Μπους κοίταξε μέσα στην ψυχή του). Ο Πούτιν μας άφησε να περιμένουμε για αρκετές ώρες, στη συνέχεια για να εντυπωσιάσει προχώρησε στην ενημέρωση με μία σειρά από γεγονότα και στοιχεία από τις σημειώσεις του. Δεν ήταν φιλικός, αλλά διατήρησε έναν σύντομο επαγγελματισμό μέχρι που φτάσαμε περίπου στα δύο τρίτα της διαδρομής γύρω από το τραπέζι. Το ζήτημα του πολέμου στη ρωσική αποσχισθείσα δημοκρατία της Τσετσενίας ακόμα δεν είχε έρθει στο τραπέζι, και αισθάνθηκα υποχρεωμένος να ρωτήσω κάτι σχετικά με το χάος και την ανεξέλεγκτη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη σύγκρουση που είχε ξεκινήσει ο Πούτιν στην απίθανη πορεία του προς την προεδρία πριν από έναν χρόνο. Η συμπεριφορά του άλλαξε γρήγορα και ενώ ο ίδιος δεν έβρισε ή φώναξε να ‘πεταχτούν στην τουαλέτα’, όπως είχε κάνει στο παρελθόν όταν ρωτήθηκε για τους Τσετσένους αντάρτες, ήταν σα να μιλούσε σε ένα εντελώς διαφορετικό πρόσωπο. Ο σύγχρονος τεχνοκράτης που ήταν λίγα λεπτά νωρίτερα χάθηκε και αντικαταστάθηκε από έναν απειλητικό μάγκα.
Όμως, κατά το χρόνο που η Ουάσιγκτον τον είδε ως επί το πλείστον σαν αναμορφωτή τεχνοκράτη, μια εσφαλμένη ερμηνεία του ανθρώπου που ο Λευκός Οίκος αποκαλούσε ΒΒΠ – Βλαντιμίρ Βλαντιμίροβιτς Πούτιν – που θα εξακολουθούσε να υπάρχει σε διάφορες μορφές για χρόνια. Ενώ ο αντιπρόεδρος Ντικ Τσένι αμέσως σχημάτισε μια σκληρή άποψη για τον Πούτιν – » KGB, KGB, KGB,» απάντησε σ’ έναν επισκέπτη που ρώτησε τι να συμπεράνει για τον πάλαι ποτέ σοβιετικό κατάσκοπο – αυτή δεν ήταν η επικρατούσα ανάλυση στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας επί Μπους, η οποία ανάλυση βίαια έσπρωξε την άποψη για τον Πούτιν ως φιλελεύθερο οικονομικό εκσυγχρονιστή που θα επανορθώσει τη ζημιά της χαοτικής δεκαετίας του 1990 στη Ρωσία.
Αυτό πίστευαν οι κορυφαίοι Αμερικανοί αξιωματούχοι, ή τουλάχιστον ήθελαν να πιστεύουν, ότι ο Πούτιν ήταν εκεί για να δημιουργήσει μια νέα καπιταλιστική Ρωσία και αγνοούσαν ή υποβάθμιζαν τον άλλον Πούτιν, εκείνον που κυβέρνησε με ένα μικρό μόνιμο προσωπικό βετεράνων συναδέλφων της KGB, που μιλούσε με μεσσιανικούς όρους περί Ρωσικού μεγαλείου και με δημόσια θερμά λόγια εξέφραζε την άποψη ότι η δημοκρατία ήταν ένα ύπουλο ξένο μόσχευμα ακατάλληλο για το ρωσικό έδαφος. «Ακόμα είχαμε πάρα πολλές αυταπάτες, ότι ο Πούτιν είχε επιλεγεί από τον Γιέλτσιν και ήταν ουσιαστικά μια επέκταση του Γιέλτσιν», θυμάται ένας ανώτερος αξιωματούχος των ΗΠΑ που ασχολήθηκε με τη Ρωσία κατά την περίοδο αυτήν. «Κάναμε λάθος.»
Ήδη όμως κάποιοι διπλωμάτες των ΗΠΑ είχαν διαφορετική άποψη και μόλις ο Πούτιν άρχισε τη διάλυση των δημοκρατικών θεσμών, την πάταξη των μέσων μαζικής ενημέρωσης και τελικά τη φυλάκιση των πλουσιότερων ανθρώπων της Ρωσίας που τον αψηφούσαν μέχρι τότε, σχηματίστηκε η αίσθηση ότι ο Πούτιν είναι ‘ένας ψυχρός μάγκας’, όπως είπε ο Μπους κατ’ ιδίαν στον Βρετανό πρωθυπουργό Τόνι Μπλερ και έγινε η καθιερωμένη σοφία. Οι εσωτερικές διαμάχες ακόμα μαίνονταν για χρόνια, για το τι πρέπει να κάνουμε μ’ αυτόν. Όταν ο Πούτιν κατήγγειλε δημοσίως το 1991 τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ως «τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του αιώνα», ορισμένοι αναλυτές επέμεναν ότι πρέπει να τον λάβουμε σοβαρά υπόψη ότι ο Πούτιν πραγματικά εννοούσε να αποκαταστήσει ότι μπορούσε απ’ τη ρωσική αυτοκρατορία και άλλοι το είδαν ως απλή ρητορική ενός υπολογιστή ρεαλιστή με τον οποίο η Αμερική θα μπορούσε να κάνει μπίζνες.
«Υπήρχαν όλα τα είδη των παρανοήσεων», υπενθύμισε η Fiona Hill, η οποία θα υπηρετούσε ως η κορυφαία αναλυτής πληροφοριών για τη Ρωσία στο Εθνικό Συμβούλιο Πληροφοριών υπό τον Μπους και αργότερα συνέγραψε το βιβλίο ‘Κ. Πούτιν: Εργαζόμενος στο Κρεμλίνο’. [Mr. Putin: OperativeintheKremlin] «Ευσεβείς πόθοι ότι η Ρωσία έχει αλλάξει».
Το 2008 ο Μπους και ο Πούτιν μόλις που μιλούσαν στον απόηχο της εισβολής της Ρωσίας στη μικρή γείτονά της Γεωργία. Αλλά όταν κέρδισε την προεδρία αργότερα εκείνο το έτος, ο Μπαράκ Ομπάμα υιοθέτησε και πάλι την άποψη του πραγματιστή και αναζητούσε τρόπους για τη συμμετοχή της Ρωσίας. Η «επαναφορά [reset]» τον ωφέλησε καθώς και η προσωρινή παύση του Πούτιν από το Κρεμλίνο. Απρόθυμοι ν’ αλλάξουν το σύνταγμα για να επιτρέψει στον εαυτό του να κυβερνά μια ζωή, απλά άλλαξε θέση με τον πρωθυπουργό Ντμίτρι Μεντβέντεφ για μερικά χρόνια, επιτρέποντας στον Ομπάμα να έχει έναν πιο ευχάριστο και αδύναμο συνομιλητή. Όταν ο Πρόεδρος της Γεωργίας Μιχαήλ Σαακασβίλι προειδοποίησε έναν ανώτατο αξιωματούχο των ΗΠΑ ότι «η Ρωσία αναμένεται να ακολουθήσει την εισβολή του 2008 στη Γεωργία με την επέμβαση στην Κριμαία», όπως εξιστόρησε τη συνάντηση το μυστικό τηλεγράφημα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, κανείς δεν το πήρε στα σοβαρά και μάλιστα γνωρίζουμε μόνο την προφητική ανάλυση του Σαακασβίλι, διότι δόθηκε στη δημοσιότητα ύστερα από την τεράστια διαρροή των εγγράφων του WikiLeaks.
Παρόλα αυτά, ακόμη και τότε, οι συζητήσεις στην Ουάσιγκτον κυμαίνονταν από τη νέα κατεύθυνση μέχρι την αποτελεσματικότητα της νέας πορείας του Ομπάμα, πάντα γυρίζοντας πίσω στην ερώτηση του τι να κάνουμε με τον Πούτιν: Μήπως εμείς τον παρερμηνεύουμε; Ήταν το «reset » μια έξυπνη κίνηση τακτικής ή ένα βολικό νεύμα σ’ έναν απειλητικό νταή; Καταλαβαίνουμε τι μπορεί να κάνει και πόσο μακριά είναι πρόθυμος να φτάσει;
Φυσικά και είναι ακριβώς αυτή η συζήτηση που έχει ξεσπάσει για άλλη μια φορά τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς ο Πούτιν απρόσκλητος βούτηξε στην Κριμαία: Η Γερμανίδα Καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, φέρεται να προφέρει το ρωσικό «σ’ έναν άλλο κόσμο», ενώ φωνές στην Ουάσιγκτον έχουν επισημάνει στους Ομπάμα και Μπους, για το ίδιο θέμα, ότι αυτό το αέναο αμερικανικό πρόβλημα με τη Ρωσία προέρχεται από ένα Ρώσο πρόεδρο που πολύ απλά δεν κατανοούμε.
Δεν αποτελεί έκπληξη, βοηθοί τόσο του Μπους όσο και του Ομπάμα τις τελευταίες ημέρες υπήρξαν ανένδοτοι ότι το αφεντικό τους δεν είχε καμία αυταπάτη για τον Πούτιν. «Έχω ακούσει ανθρώπους να λένε ότι ήμασταν αφελείς με τον Πούτιν και ότι ο πρόεδρος δεν είχε καταλάβει τον Πούτιν ,» είπε ένας ανώτατος αξιωματούχος της κυβέρνησης Ομπάμα. » Όχι. Είχαμε μια πολύ νηφάλια, πολύ σκληρή αξιολόγηση του Πούτιν ως ρεαλιστή. «
Στη συνέχεια, η συζήτηση στράφηκε, όπως αναπόφευκτα φαίνεται, στο να ξαναβάλουμε τον Πούτιν στο ντιβάνι. Ο σύμβουλος του Ομπάμα είπε ευθέως ότι «Καταλήγουμε σε μια συζήτηση για το τι γίνεται μέσα στο κεφάλι του». » Κάνει παρορμητικά, ή τολμώ να πω παράλογα πράγματα. Δεν νομίζω ότι αυτός είναι ο ρεαλιστής, μέγας στρατηγός που μερικοί άνθρωποι αποδίδουν με θαυμασμό σ ‘αυτόν.»
Εμείς μάλλον δεν θα καταλήξουμε εδώ και τώρα σ’ αυτήν τη συζήτηση, αλλά ζητήσαμε από μια δωδεκάδα από τους πιο έμπειρους παρατηρητές του Πούτιν στην Αμερική να μοιραστούν τις ιδέες και την ανάλυσή τους με το Politico Magazine. Η συζήτηση που ακολουθεί εδώ είναι μια συναρπαστική άσκηση στην ανάγνωση του Ρώσου ηγέτη σ’ αυτήν την κρίσιμη στιγμή, σε μια κρίση που σε μεγάλο βαθμό καθορίζεται από τις προσωπικές του αποφάσεις. Είναι ανισόρροπος; Υπερβολικός και ανασφαλής; Αλαζονικός και ανίδεος; Ένας παραπλανημένος θεωρητικός των συνωμοσιών, ή ένας πολύ πονηρός παίκτης που πήρε τη μεζούρα της Δύσης και διαπίστωσε ότι είναι ελλιπής; Όλοι αυτοί οι Πούτιν και πολλοί περισσότεροι, είναι σ’ αυτές τις 22 συναρπαστικές αναφορές. Όσον αφορά την Κριμαία, μείνετε συντονισμένοι.
***
* Για να διαβάσετε το δεύτερο μέρος: http://www.badiera.gr/?p=3844
** Για να διαβάσετε το τρίτο μέρος:http://www.badiera.gr/?p=4593
Μετάφραση από τα Αγγλικά, Άρης Πολλάτος.