• Του Αγαθοκλή Αζέλη*, διδάκτορα του πανεπιστημίου της Βιέννης

Ο Paul Celan θεωρείται ως ο σημαντικότερος γερμανόφωνος μεταπολεμικός ποιητής. Γεννήθηκε το 1920 στο Τσέρνοβιτς της Μπουκοβίνας από γερμανόφωνους γονείς εβραϊκού θρησκεύματος και μεγάλωσε σε πολυπολιτισμικό περιβάλλον. Η οικογένειά του εξολοθρεύτηκε στο Άουσβιτς, ενώ ο ίδιος διετέλεσε έγκλειστος σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας στη Ρουμανία. Εκτός από σημαντικό πρωτότυπο ποιητικό έργο, έχει κάνει πολύ σημαντικές μεταφράσεις. Το βίωμα του Ολοκαυτώματος σημάδεψε την ποίηση και τη ζωή του, τη μεν ποίησή του τη διαπερνά συχνά ποικιλοτρόπως, τη δε ζωή του τη σκίαζε διαρκώς, ενώ φαίνεται ότι έπαιξε ρόλο και στην αυτοκτονία του το 1970.

Η Nelly Sachs (1891-1970) υπήρξε εμβληματική γερμανοεβραία ποιήτρια και θεατρική συγγραφέας, συνομιλήτρια του Celan στην ανθρώπινη και ποιητική διαχείριση του Ολοκαυτώματος. Δεν βίωσε η ίδια τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, κατορθώνοντας να διαφύγει στη Σουηδία. Στην ποίησή της μετουσιώνει το δράμα του Ολοκαυτώματος σε λόγο. Βραβεύτηκε με το βραβείο Νόμπελ.

 ___________

Πάουλ Τσέλαν: Φούγκα του θανάτου

Μαύρο γάλα χαραυγής το πίνουμε βράδυ

το πίνουμε μεσημέρι και πρωί το πίνουμε νύχτα

δώσ’ του και πίνουμε

φτυαρίζουμε έναν τάφο στους αέρηδες δεν νιώθεις εκεί στριμωγμένος

ένας άντρας μένει στο σπίτι παίζει με τα φίδια γράφει

γράφει σαν έρχεται η σκοτεινιά στη Γερμανία τα χρυσά σου μαλλιά Μαργαρίτα

γράφει και πηγαίνει μπροστά στο σπίτι κι αστράφτουν τ’ αστέρια σφυρίζει στα                                                                                           [κουτάβια του να έρθουν

σφυρίζει στους Εβραίους του να βγούνε βάζει να φτυαρίσουν έναν τάφο στη γη

μας διατάζει παίξτε έναν χορό

Μαύρο γάλα χαραυγής σε πίνουμε νύχτα

σε πίνουμε πρωί και μεσημέρι σε πίνουμε βράδυ

δώσ’ του και πίνουμε

ένας άντρας μένει στο σπίτι παίζει με τα φίδια γράφει

γράφει σαν έρχεται η σκοτεινιά στη Γερμανία τα χρυσά σου μαλλιά Μαργαρίτα

τα σταχτιά σου μαλλιά Σουλαμίτ φτυαρίζουμε έναν τάφο στους αέρηδες δεν νιώθεις                                                                                                     [εκεί στριμωγμένος

Φωνάζει τρυπήστε πιο βαθιά στο βασίλειο της γης εσείς οι άλλοι τραγουδήστε και παίξτε

πιάνει την αγκράφα της ζώνης την κραδαίνει τα μάτια του είναι γαλανά

χώστε βαθύτερα τα φτυάρια εσείς οι άλλοι συνεχίστε να παίζετε τον χορό

Μαύρο γάλα χαραυγής σε πίνουμε νύχτα

σε πίνουμε μεσημέρι και πρωί σε πίνουμε βράδυ

δώσ’ του και πίνουμε

ένας άντρας μένει στο σπίτι τα χρυσά σου μαλλιά Μαργαρίτα

τα σταχτιά σου μαλλιά Σουλαμίτ παίζει με τα φίδια

Φωνάζει παίξτε γλυκύτερα τον θάνατο ο θάνατος είν’ ένας μάστορας από τη Γερμανία

φωνάζει πιο σκοτεινά δοξαρίστε τα βιολιά τότε ανεβαίνετε σαν καπνός στον αέρα

τότε έχετε έναν τάφο στα σύννεφα δεν νιώθεις εκεί στριμωγμένος

Μαύρο γάλα χαραυγής σε πίνουμε νύχτα

σε πίνουμε μεσημέρι ο θάνατος είναι ένας μάστορας από τη Γερμανία

σε πίνουμε βράδυ και πρωί δώσ’ του και πίνουμε

ο θάνατος είν’ ένας μάστορας από τη Γερμανία το μάτι του είναι γαλανό

σε χτυπάει με μολυβένια σφαίρα σε βρίσκει στο ψαχνό

ένας άντρας μένει στο σπίτι τα ξανθά σου μαλλιά Μαργαρίτα

αμολάει τα κουτάβια του πάνω μας μάς χαρίζει ένα τάφο στον αέρα

παίζει με τα φίδια και ονειρεύεται ο θάνατος είν’ ένας μάστορας από τη Γερμανία

τα χρυσά σου μαλλιά Μαργαρίτα

τα σταχτιά σου μαλλιά Σουλαμίτ.

(Μετάφραση: Αγαθοκλής Αζέλης, Νέλλη Ανδρικοπούλου, Christian Gonsa)

_________

Πάουλ Τσέλαν: Χημικό

Σιωπή μαγειρεμένη σαν χρυσός, σε

καρβουνιασμένα

χέρια

Ψηλή, γκρίζα

κοντινή σαν όλα τα χαμένα

μορφή της αδελφής:

Όλα τα ονόματα, όλοι με τα

καμένα

ονόματα. Τόσες

στάχτες για ευλογία. Τόση

κερδισμένη χώρα

πάνω απ’

τις ανάλαφρες, τόσο ανάλαφρες

ψυχές παλεύουν

Ψηλές,γκρίζες, α-

σκούριαστες

Εσύ, τότε

εσύ με τo ωχρό

δαγκωμένο μπουμπούκι

εσύ μες στου κρασιού τον κατακλυσμό

(Δεν αληθεύει, πως κι εμάς

μάς απέλυσε τούτη η ώρα;

Καλά,

καλά, όπως ο λόγος σου πέθανε προσπερνώντας.)

Σιωπή μαγειρεμένη σαν χρυσός, σε

καρβουνιασμένα, καρβουνιασμένα

χέρια.

Δάχτυλα, λεπτά σαν τον καπνό. Σαν κορώνες, αέρινες κορώνες

τριγύρω

Ψηλές. γκρίζες. Α-αξίδευτες.

Βασιλ-ικές

(Μετάφραση: Αγαθοκλής Αζέλης)

_________

Πάουλ Τσέλαν: Η άμμος από τις τεφροδόχους

Πράσινο μούχλας το σπίτι της λήθης.

Εμπρός σε κάθε πύλη που ανεμίζει, μπλεδίζει ο αποκεφαλισμένος τυμπανιτιστής σου.

Σου παίζει το τύμπανο από βρύα και εφηβαίο πικρό·

με δάχτυλο ποδιού που πυορροεί ζωγραφίζει στην άμμο το φρύδι σου.

Μακρύτερο το γράφει απ’ ό,τι ήταν, και των χειλιών σου το κόκκινο.

Γεμίζεις εδώ τεφροδόχους και τρως την καρδιά σου

(Μετάφραση: Αγαθοκλής Αζέλης, Νέλλη Ανδρικοπούλου, Christian Gonsa)

__________

Νέλλη Ζαξ: Ο χορός των διασωθέντων

Εμείς οι διασωθέντες,

Που από τα κενά οστά τους σμίλευε τους αυλούς του ο θάνατος

Στους τένοντες που ο θάνατος λύγιζε το δοξάρι

Τα κορμιά μας ακόμη θρηνολογούν

Με την ακρωτηριασμένη μουσική τους.

Εμείς οι διασωθέντες,

Ακόμη οι θηλιές για τους λαιμούς μας κρέμονται οι πλεγμένες

Εμπρός μας μες στον γαλανό αιθέρα-

Ακόμη οι κλεψύδρες με το αίμα μας γεμίζουν όπως στάζει

Εμείς οι διασωθέντες,

Ακόμη του φόβου μάς τρώνε τα σκουλήκια.

Το μέτωπό μας στη σκόνη είναι θαμμένο.

Εμείς οι διασωθέντες

Σας παρακαλούμε:

Δείξτε μας αργά τον ήλιο σας.

Οδηγήστε μας σημειωτόν από αστέρι σε αστέρι.

Αφήστε μας χαμηλόφωνα να ξαναμάθουμε τη ζωή

Αλλιώς ένα κελάηδισμα πουλιού,

Το γέμισμα ενός κουβά στη βρύση

Τον κακοσφραγισμένο θα μπορούσαν πόνο μας

Να τονε κάνουν να ξεσπάσει κι αφρίζοντας να μας πετάξει μακριά-

Σας παρακαλούμε:

Μη μας δείχνετε ακόμη δαγκανιάρικα σκυλιά-

Θα μπορούσε, θα μπορούσε

Να καταρρεύσουμε σαν σκόνη-

Μπροστά στα μάτια σας να καταρρεύσουμε σαν σκόνη.

Μα τι κρατάει τους ιστούς μας ενωμένους;

Εμείς που εκπνεύσαμε

Που η ψυχή μας σε Κείνον κατέφυγε μεσάνυχτα

Πολύ πριν κάποιοι σώσουν τα κορμιά μας

Φυγαδεύοντάς τα στης στιγμής την κιβωτό.

Εμείς οι διασωθέντες,

Σφίγγουμε το χέρι σας

Αναγνωρίζουμε το μάτι σας-

Όμως μαζί μάς κρατάει πια μονάχα ο αποχαιρετισμός,

Ο αποχαιρετισμός μέσα στη σκόνη

Μας κρατάει μαζί σας ενωμένους

(Μετάφραση: Αγαθοκλής Αζέλης)

___________

Νέλλη Ζαξ: Στα ενδιαιτήματα του θανάτου

Ακόμα κι αν τούτη η επιδερμίδα μου λιανιστεί

Δίχως σάρκα θα κοιτάζω τον Θεό μου

Ιώβ

 Αχ οι καμινάδες

Πάνω στα ευφάνταστα επινοημένα του θανάτου ενδιαιτήματα,

Όταν το σώμα του Ισραήλ διαλυμένο σε καπνό

Διαπερνούσε τον αέρα-

Όταν καθαριστής καπνοδόχων ένα αστέρι υποδέχτηκε

Που έγινε μαύρο

Ή μήπως ήτανε ηλίου ακτίνα;

Αχ οι καμινάδες!

Ελευθερίας οδοί για τη σκόνη του Ιερεμία και του Ιώβ-

Ποιος σας επινόησε κι έχτισε πέτρα την πέτρα

Το δρόμο για δραπέτες από καπνό;

Αχ τα ενδιαιτήματα του θανάτου,

Προκλητικά φτιαγμένα

Για τον σπιτονοικοκύρη, που αλλιώς ήτανε μουσαφίρης-

Αχ εσείς δάχτυλα,

Που το κατώφλι εφαρμόζατε

Σάμπως μαχαίρι μεταξύ θανάτου και ζωής-

Αχ καμινάδες εσείς,

Αχ δάχτυλα εσείς,

Και το σώμα του Ισραήλ μες στον καπνό

Να διαπερνάει τον αέρα

(Μετάφραση: Αγαθοκλής. Αζέλης)

_____________

*Ο Αγαθοκλής Αζέλης γεννήθηκε το 1963 στη Μηλιά Μετσόβου. Σπούδασε αρχικά στην Αθήνα, στη Φιλοσοφική Σχολή. Υπότροφος του αυστριακού κράτους, του κληροδοτήματος «Σοφίας Σαριπόλου» και του «Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης», παρακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης, όπου εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο αντικείμενο της Ιστορίας, έλαβε δε τον τίτλο του διδάκτορα με άριστα και τιμητική διάκριση.

Εργάστηκε ως έμμισθος ερευνητής στην Ακαδημία Επιστημών της Αυστρίας, ως Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, όπου δίδαξε ελληνική γλώσσα, λογοτεχνία και ιστορία των ιδεών, και ως καθηγητής στο αγγλόφωνο «Διεθνές Σχολείο της Βιέννης». Από το 1997 διδάσκει στη Μέση Εκπαίδευση στην Ελλάδα ως φιλόλογος, ενώ κατά τα έτη 1999-2003 οργάνωσε τα Γενικά Αρχεία του Κράτους-Αρχεία Νομού Τρικάλων διατελώντας προϊστάμενος της υπηρεσίας. Εκ των συγγραφέων του σχολικού εγχειριδίου Ιστορίας Γ΄ Λυκείου θεωρητικής κατεύθυνσης, έχει συγγράψει εξωσχολικά βοηθήματα, ενώ βραβεύτηκε από το αυστριακό κράτος για τη μετάφραση γερμανόφωνης λογοτεχνίας στα ελληνικά. Έχει συμμετάσχει με ανακοινώσεις σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια με επιστημονικό ή εκπαιδευτικό περιεχόμενο και έχει δημοσιεύσει μελέτες σε ελληνικές και αυστριακές επιστημονικές επετηρίδες και συλλογικά έργα, στα ελληνικά και στα γερμανικά αντιστοίχως.

Έχει συνεργαστεί με ελληνικά λογοτεχνικά περιοδικά και έχει δημοσιεύσει δύο ποιητικές συλλογές, με τίτλο «Νύχτες στο θρυμματισμένο ενυδρείο» και «Εωθινές Επιγνώσεις». Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα γερμανικά και στα ισπανικά. Τα τελευταία επτά χρόνια εργάζεται ως καθηγητής φιλόλογος στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων.